عمامه سیاه و سفید؛ سنت پیامبر یا اجبار عباسیان؟

تمایز رنگ عمامه روحانیان سالهاست که به معمایی تاریخی تبدیل شده و یافتن منشأ سیاه بودن رنگ عمامه سادات، و سفید بودن رنگ عمامه غیرسادات، تا کنون به نتیجه قطعی و روشنی نرسیده است. شاید بتوان این مسئله را بی‌اهمیت تلقی کرده و آن را از دایره بحث و تحقیق تاریخی خارج کرد، اما بی‌شک رسیدن به پاسخی روشن در این باره، می‌تواند درستی یا نادرستی تداوم این تمایز در رنگ عمامه را روشن کند و کابردی امروزین بیابد.

رنگ عمامه‌ها در صدر اسلام، و در زمان حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم، مختلف بوده و به فراخور شرایط، از رنگ‌های مختلفی استفاده می‌شده است. برخی همیشه از یک رنگ استفاده می‌کرده‌اند و برخی دیگر، از رنگ‌های مختلف استفاده می‌کرده‌اند. آنچنانکه در روایات آمده، حضرت رسول اکرم از رنگ‌های مختلفی مانند سفید، سبز، زرد و سیاه استفاده می‌کرده و شخصیت‌های دیگری مانند حضرت علی‌ بن الحسین علیه‌السلام، همواره از رنگ سفید استفاده می‌کرده‌اند.

ظهور عباسیان و حکومت آنها بر سرزمین‌های اسلامی، نقطه عطفی بود که لباس و همچنین رنگ لباس را به ابزاری سیاسی تبدیل کرد. اینان با داعیه خونخواهی شهدای کربلا، دولت خود را دولت آل محمد و ادامه خلافت امیرالمومنین علیه‌السلام معرفی می‌کردند و به نشانه عزاداری برای حضرت سیدالشهدا و یارانش، پرچم خود را سیاه قرار دادند و بدین‌گونه پیروان اهل بیت علیهم‌السلام را پشتیبان خود کردند. نکته‌ای که در این میان مغفول مانده، این است که سیاهپوشی عباسیان، مختصّ عمامه نبوده و کل لباس‌ها را دربرمی‌گرفته است. علاوه بر آن، سیاهپوشی عباسیان مختصّ سادات آنان نبوده و عام بوده است.

تحلیل دیگری که براساس شواهد تاریخی صورت گرفته تا منشأ تمایز رنگ عمامه سادات و غیرسادات را روشن کند، اشاره به واقعه غدیر است. براساس اسناد روایی، حضرت رسول اکرم صلوات‌الله علیه، عمامه سیاه خود را بر سر حضرت علی بن ابیطالب قرار داد و از این رو، سادات به نشانه اقتدا به پیامبر اکرم و امیرالمومنین صلوات‌الله علیهم، از عمامه سیاه استفاده می‌کنند. این احتمال هم گرچه می‌تواند درست باشد، اما به دلایلی نمی‌توان آن را کاملا پذیرفت؛ اول آنکه این تحلیل در صورتی درست است که نه تنها روحانیون بلکه همه مردم به این تمایز پایبند باشند و حتی سادات غیرروحانی نیز تنها از عمامه سیاه استفاده کنند، در حالی که اینگونه نبوده است.

نکته دومی که باید در واکنش به منشأ مذکور گفت، این است که در این تحلیل، مشخص نیست که از چه زمانی این نوع تفکیک اجرا شده و با توجه به تغییرات اجتماعی که بعد از عباسیان در شیوه لباس پوشیدن مسلمانان پیش آمده، اشاره به واقعه غدیر برای توجیه این تمایز دور از ذهن است؛ چرا که مثلا در زمان حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام، پوشیدن لباس و عمامه سبز شایع بود.

برخی دیگر نیز البته معتقدند عمامه سیاه را شاهان صفوی به سادات اختصاص دادند تا به عنوان وارثان خون شهدای کربلا، همیشه داغدار مصیبت حضرت سیدالشهدا و یارانشان باشند. این توجیه هم اشکالاتی دارد؛ از جمله اینکه حتی اگر صفویان را منشأ این اقدام بدانیم، آنان عمامه سیاه را به همه سادات اختصاص داده‌اند نه فقط سادات روحانی.

احتمال دیگری که می‌تواند به روشن شدن منشأ تفکیک رنگ عمامه در سادات و غیرسادات کمک کند، بخشی از کتاب معجم رجال الحدیث، تألیف آیت‌الله خویی است که در این باره نوشته است: «ابن عنبه در کتاب عمدة‌الطالب می‏نویسد که سید رضی در میان طالبیین (بخشی از سادات)، نخستین کسی بود که از علایم سیاه استفاده نمود: «وَ هُوَ أوَّلُ طالِبی جَعَلَ عَلَیهِ السَّوادُ». از این عبارت فهمیده می‏شود که قبل از سید رضی، سادات از رنگ سیاه به عنوان شعار و علامت استفاده نمی‏کرده‏اند.»

بنابر موارد پیش گفته، منشأ حقیقی و قطعی تمایز رنگ عمامه در روحانیان سید و غیرسید، هنوز کاملا واضح نیست و احتمالات مختلفی درباره این مسئله گفته شده که هیچکدام نمی‌تواند تحلیل کامل و بی‌نقصی از این تمایز ارائه دهد.

عکس‌‌ها: فارس، رسا

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: